Қазақстандағы демографиялық жағдай мен ішкі көші-қонның өсуіне байланысты мектептерде қолайлы оқу жағдайларын жасау барған сайын қиын болуда. Көптеген мектептер үш ауысымда жұмыс істейді, ал кейбір оқушылар апатты ғимараттарда оқуға мәжбүр. Халық тығыз орналасқан аймақтарда оқушылар саны мектеп ғимараттарының жобалық қуаттылығынан асып түседі, сыныптар толып, параллель бірінші сыныптарды орналастыру қиынға соғуда.

Негізгі деректер:

• Соңғы он жылда демографиялық өсімнің арқасында оқушылар саны 1,3 миллионға өсті, алайда мектеп саны жеткіліксіз.
• 2024 жылы оқушылар саны 4 миллионнан асты, ал бірінші сыныпқа қабылданғандар саны жыл сайын 400–450 мыңды құрайды.
• Соңғы бес жылда 504 мың жаңа оқушы орны құрылды, бірақ оқушылар саны 715 мыңға артты, бұл тапшылықты ұлғайтуда.
• 2033 жылға қарай оқушы орындарының жетіспеушілігі 722 мыңға дейін жетуі мүмкін, бұл ағымдағы тапшылықтан үш есе көп, нәтижесінде әр бесінші оқушы қолайсыз жағдайда оқуы ықтимал.

2033 жылға дейінгі оқушы орындарының тапшылығы

• Ағымдағы тапшылық: 270 мың орын
• 2033 жылғы болжам: 722 мың орын

Тапшылықтың негізгі себептері

1. Урбанизация: 2033 жылға қарай қалалық мектептердегі оқушылар саны 20%-ға өсіп, 2,8 миллионға жетеді, ал ауылдық мектептердегі оқушылар саны 9%-ға азаяды.
2. Көші-қон: Астана, Алматы және Шымкентке қоныс аударушылар санының артуы бұл қалаларда оқушылардың 38%-ына мектеп орындарының жетіспеушілігін тудыруы мүмкін.
3. Инфрақұрылымның ескіруі:
   • 177 мектептің ғимараты 70 жылдан астам уақыт пайдаланылған.
   • 353 мектепті шұғыл ауыстыру қажет.

Өңірлер бойынша мектеп тапшылығының бөлінісі

• Оңтүстік аймақтар (Алматы, Шымкент): 2033 жылға дейін бұл өңірлерде 364 жаңа мектеп қажет, бұл елдегі жалпы қажеттіліктің жартысынан астамын құрайды.
• Қалалық және ауылдық аймақтар:
  • Тапшылықтың 90%-ы қалалық мектептерге тиесілі болады.
  • Ауылдық мектептердегі тапшылық урбанизацияға байланысты азаяды деп күтілуде.

Қажетті инвестициялар

• Жалпы құрылыс құны: 10 жыл ішінде 4,1 трлн теңге.
  • Қалалық мектептер: 1,9 трлн теңге
  • Ауылдық мектептер: 2,2 трлн теңге

Мұғалімдер тапшылығы және болжамдар

• Қазіргі мұғалімдер саны: 342,200 мұғалім
• Ағымдағы тапшылық: 5,000 мұғалім
• Болжамды қажеттілік: 2028 жылға қарай қосымша 59 мың мұғалім қажет болады.
• Зейнетке шығу әсері:
  • 2018 жылы мұғалімдердің 25%-ы 50 жастан асқан.
  • Зейнетке шығатындарды алмастыру үшін қосымша 80 мың мұғалім қажет болуы мүмкін.
• Жалпы сұраныс (келесі 5 жылда): 144 мың жаңа мұғалім.

Шешімдер

1. Мектептер құрылысын жеделдету: Қазіргі қарқын (жылына 89 мектеп) тапшылықты жою үшін екі еселенуі қажет.
2. Мұғалімдерді даярлау мен тартуды арттыру: Оқушылар санының өсуіне байланысты педагогикалық кадрларды жеткілікті қамтамасыз ету.
3. Инфрақұрылымды жаңарту: Ескі және апатты мектептерді ауыстыру.